Chemioterapia

Działanie chemioterapii

Leki cytostatyczne działają na wszystkie żywe komórki - nowotworowe i prawidłowe - proporcjonalnie do szybkości wzrostu i dzielenia się komórek. Najlepiej działają w przypadku tych nowotworów, których szybkość wzrastania jest duża, większa niż komórek prawidłowych.

W ludzkim, zdrowym organizmie najszybciej dzielą się komórki układu krwiotwórczego i nabłonka przewodu pokarmowego. Tylko nieliczne nowotwory przewyższają tę dynamikę wzrostu, np. niektóre ostre białaczki i niektóre nowotwory układu chłonnego. W przypadku leczenia farmakologicznego tych typów nowotworów efekt terapii jest najszybszy i rzadko prowadzi do niszczenia komórek prawidłowych. Większość nowotworów wzrasta wolniej niż mające największą dynamikę podziału komórki prawidłowe, dlatego chemioterapia wiąże się z ryzykiem odwracalnego uszkodzenia komórek prawidłowych. Najbardziej narażone na uszkodzenie są komórki szpiku kostnego, błon śluzowych jelit, skóry, jamy ustnej, a także włosów i paznokci.

Leki stosowane w chemioterapii

Leki cytostatyczne można podzielić na grupy według dwóch kryteriów:

Według mechanizmu działania:

1. Środki alkilujące - środki mające czynne rodniki, wiążące się z ważnymi srukturami komórek.

2. Antymetabolity - środki, które po wbudowaniu do ważnych dla życia komórki struktur, tworzą produkty końcowe, nie mogące pełnić prawidłowych funkcji.

3. Antybiotyki przeciwnowotworowe - substancje pochodzenia organicznego, najczęściej otrzymywane z bakterii lub grzybów o działaniu cytostatycznym.

4. Trucizny mitotyczne - środki, które wiążąc się z wrzecionem podziałowym komórki uniemożliwiają jej podział na dwie komórki pochodne.

5. Inne środki - sole metali ciężkich, inhibitory syntezy białek, enzymy.

Według fazy cyklu komórkowego, w której działają:

1. Cytostatyki cyklozależne i fazowo-specyficzne - są to leki działające w określonej fazie cyklu komórkowego, charakteryzujące się tym, że wzrost dawki powoduje wzrost odsetka zniszczonych komórek - do pewnego poziomu. Potem już nie, bo komórki, które mają zostać zwalczone znajdą się w innej fazie rozwoju. Dla poszczególnych faz są to następujące leki:

  • FAZA G1 asparaginaza, kortykosteroidy;
  • FAZA S: cytarabina, fludarabina, doksorubicyna, gemcytabina, kapecytabina, hydroksymocznik, metotreksat, merkaptopuryna, prokarbazyna, merkaptopuryna, tioguanina;
  • FAZA G2: bleomycyna, irimotekan, mitoksantron, topotekan;
  • FAZA M: alkaloidy otrzymywane z barwinka (Vinca rosea) - winorelbina, winblastyna, winkrystyna; pochodne podofilotoksyny - etopozyd, tenipozyd; taksany - paklitaksel, docetaksel.

2. Cytostatyki cyklozależne i fazowo-niespecyficzne - leki działające na komórki w cyklu podziałowym niezależnie od fazy cyklu. Cechują się występowaniem liniowej zależności pomiędzy dawką i efektem (wzrost dawki powoduje stały wzrost odsetka zniszczonych komórek). Należą do nich nitrogra-nulogen, busulfan, chlorambucyl, pochodne nitrozomocznika: karmu-styna, lomustyna.

3. Cytostatyki o działaniu niezależnym od cyklu podziałowego, niszczące komórki niezależnie od ich stanu rozwoju. Są to: cisplatyna, karboplatyna, cyklofosfamid, ifosfamid, melfalan, dakarbazyna, antracykliny (doksorubi-cyna, daunorubicyna, daktynomycyna) leki alkilujące. Sformułowanie „alkilujące" pochodzi z chemii i określa rodzaj wiązań w cząsteczkach istotnych dla życia komórek - DNA, RNA, białka powstających pod wpływem leku, a w efekcie prowadzących do śmierci komórki.

Strategia

W leczeniu stosuje się najczęściej kilka leków cytostatycznych jednocześnie, różniących się mechanizmem działania i toksycznością. Każdy z leków ma działać na inną fazę życiową cyklu komórkowego.

Wykorzystanie zasad kinetyki komórkowej pozwala też na tworzenie programów chemioterapii wieloleko-wej. Zakładane korzyści ze stosowania polichemioterapii to: maksymalne niszczenie w zakresie możliwej do zaakceptowania toksyczności, szersze spektrum w guzach heterogennych (złożonych z różnych subpopulacji komórek nowotworowych), prewencja rozwoju linii komórkowych opornych na cytostatyki.

Podstawowymi zasadami doboru i kojarzenia cytostatyków w programach wielolekowej chemioterapii jest aktywność poszczególnych leków w monoterapii, różne mechanizmy działania (addytywne/synergistyczne), odmienne profile toksyczności (maksymalne dawki), optymalne schematy podawania i różna oporność (cytostatyki nieoporne krzyżowo).

Oceń artykuł:

Aktualna ocena:0

Wybierz tematykę artykułów